Η παιγνιοθεραπεία είναι ένα είδος θεραπευτικής προσέγγισης που στηρίζεται στη σχέση του παιδιού με το παιχνίδι. Ανήκει στην κατηγορία των θεραπειών μέσω της Τέχνης (Art Therapies). Ξεκίνησε το 18ο αιώνα με τις παρατηρήσεις του Rousseau για τα παιχνίδια των παιδιών. Οι Anna Freud, Melanie Klein, Carl Rogers, Donald Winnicott, Virginia Mae Axline είναι μερικοί από τους επιστήμονες που μελέτησαν την αξία του παιχνιδιού στην ψυχικής μας ανάπτυξη. Είναι μια δυναμική διαδικασία κατά την οποία το παιδί εκφράζει τις ανησυχίες και τις διάφορες δυσκολίες που αντιμετωπίζει μέσα από το παιχνίδι. Η θεραπευτική αυτή προσέγγιση βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν μπερδεμένα συναισθήματα και δυσάρεστα γεγονότα, τα οποία δεν είχαν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν ή να επιλύσουν στο παρελθόν. Σε αντίθεση με τις θεραπείες ενηλίκων, τα παιδιά δεν καλούνται να εξηγήσουν τι τα απασχολεί, αλλά χρησιμοποιούν το παιχνίδι με βάση τις δικές τους ικανότητες και το δικό τους ρυθμό, προκειμένου να εκφράσουν συμβολικά τις ανησυχίες τους, τις επιθυμίες και τους φόβους τους. Το παιχνίδι επομένως θεωρείται ως μια μορφή φυσικής και αβίαστης διαδικασίας μάθησης, ως ο αμεσότερος τρόπος απελευθέρωσης από εντάσεις, ενώ παράλληλα διευκολύνει την επικοινωνία των ενηλίκων με τον εσωτερικό κόσμο του παιδιού.

Η παιγνιοθεραπεία μπορεί να εφαρμοστεί στην πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία παιδιών προσχολικής, σχολικής και πρώτης εφηβικής ηλικίας. Μπορεί να επιφέρει θετικά αποτελέσματα σε παιδιά που: αισθάνονται άγχος, ζήλια, φοβίες. Βιώνουν κάποια μεγάλη αλλαγή (μετακόμιση, την απόκτηση νέου μέλους), μια σημαντική απώλεια (θάνατος, διαζύγιο) ή κάποια τραυματική εμπειρία (για παράδειγμα, κακοποίηση). Εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά, εκρήξεις θυμού, αντικοινωνικότητα, προβλήματα προσαρμοστικότητας, διαταραχές ύπνου, λόγου ή διατροφής.

Στο χώρο της παιγνιοθεραπείας, το παιδί θα έχει στη διάθεσή του μια μεγάλη ποικιλία από υλικά και παιχνίδια (άμμος, πηλός, κούκλες, παζλ κ.ά.) και είναι ελεύθερο να τα χρησιμοποιήσει όπως θέλει.

Ο θεραπευτής το ενθαρρύνει να πειραματιστεί με τα παιχνίδια και το παρακολουθεί την ώρα που παίζει. Το παιχνίδι τότε είναι μέσο κι έχει κάποιο σκοπό. Το παιδί βρίσκεται υπό παρατήρηση, παίρνει προσοχή, του δίνεται το ερέθισμα κι ενισχύεται για να παίξει. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, το παιδί δημιουργεί ένα ασφαλές περιβάλλον όπου μπορεί να επιδοθεί σε κάτι δύσκολο, «κακό», επικίνδυνο, χωρίς να κινδυνεύει πραγματικά γιατί αυτό αποτελεί μέρος της σύμβασης του παιχνιδιού – συμβαίνει στα «ψέματα» όπως λέγεται στη γλώσσα των παιδιών. Η συμβολική φύση του παιχνιδιού δίνει στο παιδί μια απόσταση ασφαλείας από τα παιδιά.

Ο παιγνιοθεραπευτής διευκολύνει το παιχνίδι του παιδιού, του δίνει τη δυνατότητα να μπει σε ρόλους, να αναπτύξει πολυπληθή πρότυπα και να διερευνήσει εναλλακτικές λύσεις. Μέσω της παιγνιοθεραπείας και ειδικών παρεμβάσεων διασαφηνίζονται και ερμηνεύονται οι συμπεριφορές του παιδιού που θεωρούνται προβληματικές και εμποδίζουν την ομαλή πνευματική και ψυχική του ανάπτυξη. Στόχος της παιγνιοθεραπείας είναι αυτές οι συμπεριφορές να τροποποιηθούν, να εξαλειφθούν ή και να αποκτήσουν μια λιγότερο δυσλειτουργική μορφή. Ο παιγνιoθεραπευτής δουλεύει σε συνεργασία με ομάδα θεραπευτών. Επειδή το παιδί αναπτύσσεται μέσα στην οικογένεια, το συναισθηματικό κλίμα της οποίας καθορίζεται από την ποιότητα των σχέσεων, επιβάλλεται η παράλληλη συνεργασία των γονέων με ειδικό θεραπευτή ενηλίκων. 

Η παιγνιοθεραπεία είναι προτιμότερο να γίνεται στο χώρο του παιδιού, αλλά μπορεί να γίνει και στο χώρο του θεραπευτή. Βασική προϋπόθεση της παιγνιοθεραπείας είναι αυτή να γίνεται μόνο με τη σύμφωνη γνώμη του παιδιού κι όχι επειδή το αποφάσισαν οι γονείς του. Η διάρκειά της εξαρτάται από τις ανάγκες του παιδιού και τη φύση κάθε φορά του προβλήματος. Συνήθως όμως οι θεραπευτικές συνεδρίες χωρίζονται σε κύκλους ορισμένου αριθμού συναντήσεων. Όταν τελειώνει ένας κύκλος, ο θεραπευτής και οι γονείς αξιολογούν την πορεία και την πρόοδο που έχει γίνει και αποφασίζουν από κοινού την εξέλιξη της θεραπείας.

Όχι, οι γονείς δεν συμμετέχουν μέσα στις συνεδρίες αλλά πριν δούμε το παιδί και ξεκινήσουμε, πάντα παίρνουμε το ιστορικό του παιδιού από τον γονέα και έχουμε μια συνεδρία μαζί τους. Η συνεργασία με τους γονείς και με άλλους φορείς της ψυχικής υγείας και της εκπαίδευσης θεωρείται συχνά πρωτεύουσας σημασίας προκειμένου να επιτευχθεί πιο σταθερά και συνολικά η θεραπευτική αλλαγή. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών είμαστε σε επαφή με τους γονείς για κάποιες συμπληρωματικές συνεδρίες μαζί τους για ενημέρωση της πορέιας του παιδιού.

Η παιγνιοθεραπεία βοηθάει το παιδί να:

• Κοινωνικοποιηθεί.

• Αναπτύξει τη δημιουργικότητά του.

• Κατανοήσει και να εκφράσει συναισθήματα, δυσκολίες και συγκρούσεις.

• Καταλάβει τι είναι αλλά και τι θέλει.

• Γίνει πιο υπεύθυνο και να αναπτύξει πιο αποτελεσματικές στρατηγικές.

• Ανακαλύψει νέες και δημιουργικές λύσεις σε προβλήματα.

• Καλλιεργήσει το σεβασμό και την αποδοχή για τον εαυτό του και τους άλλους.

• Αναπτύξει ενσυναίσθηση.

• Μάθει νέες κοινωνικές δεξιότητες και να βελτιώσει τις σχέσεις τους με τη οικογένεια.